The Speech Squeeze
Learning the language of self-censorship
Poker. Rumi. The US Postal Service motto: Neither snow nor rain nor heat…Serendipity. All have their roots in ancient Persia. No matter how much you think you know about Iran, there’s always more. It’s no surprise, then, that you know so little before boarding a plane to take you to Tehran.
Maybe you’re nervous. Pulling the unfamiliar scarf close around your head. Tucking in loose strands as the plane rattles over the Alborz mountains for its landing. You expect prying eyes, secrecy, and suspicion. What you don’t expect is the friendly welcome from strangers and family, the chaos at the airport, the sheer number of women in black hijab everywhere you look.
The first week you are in Iran is a revelation. Everyone you meet speaks to you. Strangers try out a few words of English, speak to you in simple Persian. They express opinions. Slam the government. Make jokes about clerics. Shout out: We love you miss, in heavily accented English.
There are people and cars everywhere. You see women in sheer headscarves braving the treacherous pavement in high heels and challenging the limits of acceptable hijab. You see daredevil teenagers roller blading in and out of traffic and up and down the cement steps in Tehran’s largest park.
A young man tells you Iran is the worst country on earth. Another tells you it’s the freest country on earth. We have no laws, he says. That makes us free.
You go to party after party after party, with loud music, dancing, and rotgut alcohol.
You wonder how you could believe all those bad things you heard? How you could ever believe this was a nation gripped by fanatics? Made up of joyless government lackeys ruling propaganda-fuddled believers? Who told you they lacked free speech? Iranians, your husband tells you, are masters of survival.
Of course you write about all this on your blog. You have joined some 50,000 others who blog from Iran.
It isn’t only blogs that are plentiful in Iran. The newsstands are filled with newspapers and magazines. When the censors shut down one paper, another opens in its place — sometimes with the same staff and editors. The television is overrun with talk shows covering safe subjects such as health and sports. Some days are filled with nothing but football, clerics, waterfalls, and the call to prayer. Hollywood movies are heavily censored. Men and women are shown touching in stylized fight scenes, but never with affection. World famous philosophers speak in English to well-groomed hosts. A sharp-tongued little person pretends to be a toddler on a popular children’s program. Foreigners show off their skills speaking Persian. Women in yellow hijab read the news. A repertoire cast stars in comedy after comedy.
Even with your rudimentary language skills, you can make out the undertone of unspoken communication, the constant play of meaning and intention.
You learn to do the same on your blog, purposely misdirecting, changing names, locations, and timelines.
You discover that American companies are busy restricting your internet access, telling you when you complain that they would never sell their product to a country like Iran. Wink, wink, nod, nod. A government purchaser tells you how easy it is to buy sanctioned software at international fairs. The salesman says to us, Don’t tell me where you’re from or how you’re going to use the software.
The taxis you take each day — sometimes alone, sometimes shared with strangers — are like rolling think tanks with drivers discussing the benefits of taxation, lecturing on the evils of the British, and expressing their love of Madeline Albright. One out of every three taxi drivers works for intelligence, a driver tells you. Which one are you? You ask him.
The bearded government workers you meet shuffling around in slippers and with their pajamas sticking out from under their slacks are ready to discus the political thought of Karl Popper, Isaiah Berlin, and Jurgen Habermas. Like over-protective parents, they mete out discipline and information because Daddy Knows Best. Is it they who set policy for what can and cannot be communicated?
In a shared taxi with aging Basiji, you are asked when you will be accepting Islam? You answer that you don’t believe in anything enough to convert. Your traveling companion kicks you and abruptly changes the subject, apologizing for your misunderstanding. Later he warns you to always state a belief in God at the very least.
At a party filled with foreigners, a diplomat asks, What can we do to encourage free speech here? Your husband jokes, There is plenty of free speech in Iran. It’s freedom after speech we need. At the same party an intellectual says to you, You think this country is not one ruled by law. I’m here to tell you it is ruled by law. A crowd surrounds him. He enjoys the attention, showing off his mastery of English and offering tasty anecdotes about his work with Iranian government officials. Later he finds himself arrested, accused of imagined crimes, imprisoned for months.
You meet writers who keep a suitcase packed to take with them in case of arrest. A filmmaker you know asks you not to write about his film because the government is unpredictable. Who knows what they will find offensive?Your dear friends are carted off for interrogations, their houses ransacked, their children witnessing.
A journalist finds herself the subject of an article in the hardline newspaper Keyhan— an organ of the Supreme Leader’s office — and worries that she will be targeted for arrest. She rids her house of alcohol and tries to teach her young children to ignore knocks at the door.
More and more journalists and activists get hauled away for questioning, some disappearing into the labyrinthine prison system. Even though the constitution of the Islamic Republic of Iran promises free speech, it does so with a caveat: as long as it does not offend Islam. Investigating economic policy, drawing a cartoon of the wrong person, or reporting on the harassment of dervishes offend Islam it turns out. By 2007, Reporters Without Borders dubs Iran the world’s biggest prison for journalists.
Reporters aren’t the only target. Lawyers, human rights defenders, students, labor leaders, government defenders, and business people all find themselves on the wrong side of prison bars. Speaking out can be dangerous depending on who is speaking, when, and where.
The taxi drivers still talk politics. The butcher still tells you how much he yearns for freedom. Soldiers still greet you with toothy smiles, telling you they love foreigners and peace. You still hear discussions and debate and disagreement. In many ways, little has changed. The biggest change is you. You have learned to keep quiet, to restrict your own speech. The government no longer needs to do it for you.
یاد گیری زبان خود سانسوری
پوکر مولانا ،شعار خدماتی پستی ایالات متحده آمریکا این رو میگه : نه برف ، نه باران ، نه گرما........ سرندیپیتی . حقیقت اینست که اینها همه ریشه در تمدن ایران باستان دارند ، فرقی نمیکنه که چقدر در مورد ایران میدونی چون هنوز چیزهای زیادی هست که درموردش نمیدونی. بنابر این طبیعی هستش که وقتی سوار هواپیما میشی اطلاعات کمی در مورد اون کشور داشته باشی. کمی نگران هستی و دلت شور میزنه ، روسری که باهاش تا به حال آشنا نبودی رو میندازی سرت و موهاتو میپوشونی در همین حال هواپیما تلق تلق کنان برای فرود کوههای البرز را رد میکند.
در اینجا انتظار نگاههای فضولانه و مرموز و بد گمان و داری اما مطمئنا منتظر خوش آمد گویی گرم از سوی غریبه و آشنا و شلوغی فرودگاه و دیدن زنها با روسری و چادر مشکی نیستی.در همان هفته اول ورودت همه چیز رو میفهمی هرکسی میبینتت میخواد باهات حرف بزنه ، غریبه ها با انگلیسی دستو پاشکستشون یا با فارسی ساده سعی میکنن در گفتگو رو باهات باز کنن. دولتو میکوبن ،آخوندا رو مسخره میکنن گاهی هم با لهجه فارسی به انگلیسی میگن : وی لاو یو میس.
همه جا پره آدم و ماشینه، در پیاده رو زنها رو میبینی که روسری نازک و کفش پاشنه بلندشون بی محابا حجاب اسلامی و رسمی رو به چالش میکشن. نوجونای نترسی رو میبینی که با اسکیت این ورو اون ور میرن و از پلههای بزرگترین پارک تهران بالا و پایین میپرن.
مرد جوونی بهم میگه ایران بدترین کشور روی زمینه یکی دیگه میگه نه ایران آزادترین کشور دنیاست چون ما قانون نداریم همین باعث میشه که آزاد باشیم.
پشت سر هم هی میرم پارتی و مهمونی ، با صدای بلنده موسیقی میرقصم و مشروب ارزون میخورم.
به این فکر میکنم که چطور این همه چیزهای بدی که در مورد ایران شنیدم باور کنم چطور میشه باور کرد که این مردم و مملکت بدست یک سری آدم متعصب و کور دل که آدمهای بیسوادو شستشو مغزی دادرو کنترل میکنن اداره بشه. کی میگه این مردم آزادی بیان ندارن ، همسرم به من میگه ایرانیا در پایداری و تحمل شرایط سخت استادن. حتما همه اینها رو در بلاگم مینویسم من هم به جمع ۵۰۰۰ نفری میپیوندم که در ایران بلاگ نویسی میکنن.
فقط اینجا بلاگ نیست که زیاده ، دکههای روزنامه فروشی پره روزنامه و مجله است . وقتی یک روزنامه توقیف میشه دیگری جایگزین میشه با همون ویراستارو کارکنان خودش.
تلویزیون هم پره از برنامههای سرگرمی و بیخطر مثل ورزش و سلامت ،بعضی روزها تنها چیزی که از تلویزیون پخش میشه فوتبال و سخنرانی آخوندها و تصویر آبشار و اذانِ . فیلمهای هالیوود اینجا بشدت سانسور میشن . زنا و مردا وقت دعوا به هم دست میزنند و گلاویز میشن اما نمیتونن از روی مهربانی همدیگر رو لمس کنن. فیلسوفای معروف هم با مخاطبینشون انگلیسی حرف میزنند. آدم کوچک با صدای زیر بچگانه در یک برنامه پرطرفداره کودکان نقش یک خردسال و بازی میکنه. خارجیها پزه صحبت کردن خوبه فارسیشنو میدن. مجریهای زن هم با مانتو روسری زرد اخبار میگن. سریالهای کمدی هم با یک گروه ثابت و تکراری از بازیگران پخش میشه .
با فارسی دستو پاشکسته هم میشه منظور آدما رو از لحنشون اینجا فهمید ، اینجا معنا و مفهوم آنچیزی که میگن با آن چیزی که واقعا قصد گفتنش و دارن فرق میکنه اینجا معنا و مقصود با هم بازی میکنن.
اینجا یاد میگیرم که در بلاگم از همین روش استفاده کنم عمدا نکات رو منحرف کنم و نامها و مکانها و خطوط زمانی رو تغییر بدم.
متوجه میشوم که شرکتهای آمریکایی مشغول محدود کردن دسترسی اینترنتی هستند.وقتی اعتراض میکنم میگویند هرگز محصولشان را به کشوری مثل ایران نمی فروشند. تعجب آور که یک خریدار دولتی میگوید خرید نرم افزار تحریم شده در بازار بینالمللی چقدر آسان است. فروشنده به ما میگوید به من نگویید که اهل کجایید و از نرم افزار چه استفاده میخواهید بکنید.
تاکسیهایی که هر روز سوار میشوم چه زمانهایی که با غریبه باشم یا تنها شبیه مخزن فکری متفکر هستن. رانندها در مورد مزیت وضع مالیات صحبت میکنندو از انگلیسیها بد میگیندو به مادلین آلبرایت ابراز علاقه میکنند. یک راننده تاکسی به من میگه از هر ۳ راننده یکی برای وزارت اطلاعات کار میکنه ، من هم بلافاصله میپرسم شما چطور؟
کارکنان دولت را میبینم که با دمپایی این طرف و آنطرف میرن و پیژامهایشان از شلوارهای گشادشان زده بیرون آمادهاند که در بار عقاید سیاسی کارل پیپر ، آیزیا برلین ، یورگن هابرماس بحث کنند. آنها مثل پدر و مادرای هستند که بیش از اندازه از فرزند خود مراقبت میکنند ، نظم آگاهی رو پیمانه میکنند چون صلاحو خیره تو را بهتر میدانند و میخواهند. آیا اینها هستند که تصمیم میگیرند چه چیز قابل انتقال است و مراودات را کنترل میکنند .
سوار تاکسی یک مرد بسیجی میان سال از من می پرسد کی می خواهم مسلمان شوم. جواب می دهم به اندازه کافی اعتقاد ندارم. مسافری که کنارم نشسته پایش را به من می زند، ناگهان بحث را عوض می کند و بابت سوء تفاهم من عذر خواهی می کند. کمی دیر تر به من گوشزد می کند که از این به بعد در این مواقع حد اقل بگویم که به خدا اعتقاد دارم.
در مهمانی که پر از خارجی است دیپلماتی می پرسد چطور می شود آزادی بیان را در ایران رواج داد. همسرم به شوخی می گوید: "در ایران آزادی بیان فراوان است. آزادی پس از بیان است که نداریم." در همین مهمانی یک روشنفکر به من می گوید: "به نظر می آید که این کشور قانون ندارد. من می گویم که خیلی هم قانون دارد!" چند نفر دورش جمع می شوند. او از از توجهی که جلب کرده خوشش می آید. پز انگلیسی سلیسش را می دهد و چند ضربالمثل با مزه در باره کارش با مقام های حکومتی می پراند. مدتی بعد با اتهامات خیالی دستگیر و به ماه ها زندان محکوم میشود.
با نویسنده هایی آشنا می شوم که یک چمدان بسته و آماده دارند تا اگر دستگیر شدند با خود ببرند. یکی از آشنایان که فیلم ساز است از من می خواهد چیزی در باره فیلمش ننویسم چون حکومت "غیر قابل پیش بینی" است: "کسی چه می داند چه چیزی از نظرشان توهین آمیز است؟" دوستان عزیزت را می برند برای باز جویی و جلوی چشم کودکانشان خانه هایشان را می گردند و غارت می کنند.
روزنامه نگاری مقاله ای در باره خود در روزنامه تند رو کیهان – از ارگان های بیت رهبری – می خواند و نگران می شود که مبادا تحت تعقیب باشد. هر چه مشروب در خانه دارد بیرون می ریزد و به بچه های کوچکش یاد می دهد که زنگ در را جواب ندهند.
تعداد بیشتر و بیشتری از روزنامه نگاران برای سوال و باز جویی کشانده می شوند و بعضی از آنها در دالانهای سیستم زندان ها ناپدید می شوند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وعده آزادی بیان می دهد اما با یک تبصره: "مگر آن که مخل به مبانی اسلام باشد." به نظر می رسد بررسی سیاست های اقتصادی، کشیدن کاریکاتور اشخاص نا مناسب یا گزارش آزار و اذیت دراویش همگی توهین به اسلام است. تا سال ۲۰۰۷ میلادی، گزارشگران بدون مرز ایران را بزرگ ترین زندان برای روزنامه نگران نامیده.
گزارشگران تنها گروه مورد هدف نیستند. وکلا، مدافعین حقوق بشر، دانشجویان، رهبران حزب کارگر، پشتیبان های دولت وتجار همگی در بند می افتند. اظهار نظر می تواند خطر ناک باشد، بسته به این که چه کسی حرف میزند، کی و کجا.
راننده های تاکسی هنوز در مورد سیاست حرف می زنند. قصابی که ازش خرید می کنی به تو می گوید که چقدر تشنه آزادی است. سرباز ها لبخند دندان نما می زنند و می گویند خارجی ها را خیلی دوست دارند و طرفدار صلح اند. هنوز هم بحث و جدال و عدم توافق به گوش میرسد. از خیلی جهات چیز زیادی تغییر نکرده. مهمترین چیزی که تغییر کرده خودت هستی. یاد گرفته ای سکوت کنی و حرفهایت را فشرده محدود کنی. دیگر لازم نیست حکومت این کار را برایت انجام دهد.
درباره نویسنده
توری اگرمن به عنوان نویسنده و مدیر برنامه برای عرصه سوم کار میکند. او در بین سالهای ۲۰۰۳-۲۰۰۷ که در ایران مشغول به کار و زندگی بود برای وبسایت ویو فرام ایران با نام استر وبلاگنویسی می کرد.
Originally published on Article 19.
You Can't Say That in School
At the end of September, children all over Iran begin their first day of school. It’s an exciting time, filled with hope and the promise of new friends and new experiences. For many children it’s also about learning how different the world of the family is from the world outside the family. Many people were interviewed for this article. Some had come of age during the darkest days after the revolution, during the war with Iraq. Some had children who had recently begun school.
“My daughter begged us to move back to Iran,” a woman I met at a party in north Tehran told me. “For her life in Iran was all about cousins and family and staying up late. What could be more fun for a five year-old?” The woman had recently moved back with her husband and daughter after several years of living and studying in the United States. She had four sisters still living in Iran and two others living in North America. Like many others, she thought raising a child would be easier in Iran with family all around her than it had been in the US with one sister more than 2000 miles away and the other not much closer.Everything changed after her daughter’s first week of school. In kindergarten she was already hearing chants of “Down with America” as part of the morning school assembly. After the first week, she was coming home crying, asking her mother why her schoolmates were chanting against her. “Why do they hate me?” she wept. For most children her age, the words were meaningless. They were just words strung together like misheard lyrics. Still, this one little girl understood them and took them personally. She felt scared and hurt. A few months later, for a number of reasons, the family moved back to the U.S. The girl is now sixteen and an Iranian-American. I often find myself wondering if she experienced anti-Iranian sentiment at her school in Virginia like so many immigrant children did in years past. If she did, how did she deal with it?
First Day of School
The first of the Iranian month of Mehr, which in 2014 fell on September 23, is the first day of school in Iran. For children and their families all over the world, the first day of school is a big step. Everywhere, children learn that the world of their home and of their family is very different from that of school. They can be confused by all the new rules and norms they encounter. For many families in Iran, that normal process is exaggerated. Preparing children for school in Iran involves more than buying pencils and notebooks. Many parents are faced with the challenge of explaining complex rules of behavior to children emotionally incapable of understanding them.
During the first years of the revolution special teachers who were part of the Revolutionary Guards could come to the schools at any time to pry information from the children. This is a special kind of horror for parents and children alike. “It was quite normal for the regime,” Kevan says. “They were ready to kill their own children for the sake of the revolution. They had no shame in trying to get other’s children to inform on their own families. It may be salt on the wound to say this. But it is a wound.”
You Have to Conform
Kambiz1 (31) stated, “From the first day you have to conform.” He went on to discuss his first day of school:
“I was so excited to go to school. I want to go to school. I want to go to school. I demanded. The first day I woke up early. After that first day, I wasn’t so excited to wake up and go to school. Before I went, my mother told me, ‘You have to tell people that your father is on a business trip.’ I thought, why should I tell them that when I know he is in prison?”
It was three weeks before anyone asked Kambiz about his father. He responded that his father was away on business and did not return until very late. “It made me feel so bad,” he said. “It is such a paradox for a child to know you are lying. I couldn’t understand why I had to do it.”
The first years of school for Kambiz corresponded with the end of the Iran-Iraq war and the death of Khomeini. “It was unusual to have a relative who was a political prisoner then,” he said. This was especially true in his neighborhood where many of his schoolmates had relatives who had gained power after the revolution. “I could not talk about it with anyone.”
Politicized Religion
Maryam lived in the United States until she was nine, where she went to a predominantly African-American Sunni mosque and attended weekly Shia discussion circles. She describes her family as “religious intellectuals,” explaining that as a result they had fewer taboos than many other families.
“… I learned to draw a line between the religion we had and the state religion/religious propaganda. Frankly that’s the only way that any religion can be saved in Iran if you are not brainwashed. I learned to be suspicious of whatever religious and historic education we got at school.”
She was suspicious of the “ultra-Shia stuff” they were taught in school but rarely discussed this with her teachers.
“Later, in college, I would sometimes argue with religious teachers and even the lady at the door telling us we were not dressed appropriately from a ‘fellow Muslim’ perspective. I tried to convince them that their lifestyle is not the only Muslim lifestyle out there. However I wouldn’t mention my unconventional-for-a-Shia beliefs. About politics, there was always a line not to cross publicly. I think I was very aware of it from 11 or 12 years, if not earlier.”
Don’t Talk About the VCR
The first time Payam (31) understood that he could not talk about things that happened inside the house, outside the house was the day before his first day of school.
“Before my first day of school, my father told me not to talk about our VCR. We exchanged videos in the neighborhood and had family movie nights with neighbors. Of course, this was forbidden when I was a child. My father told me that teachers might draw pictures of the VCR and ask if anyone in the class knows what it is. He warned me not to volunteer that I knew. ‘I don’t want you to lie,’ he told me. ‘Just remain silent. If they know, they will come to take away the VCR,’ my father told me. ‘And they might take me away as well.’ I had a hard time understanding why there were things we couldn’t talk about outside the house, but I didn’t want my father to be taken away.”
A year later, special teachers assigned by the Revolutionary Guards did come to the school to try to get information from the students, now six and seven years old. Payam was silent, but other children in the class did volunteer information. “I was very quiet in school. Even though I participated in discussions, I did not easily make friends, and I did not talk very much outside of structured discussions.”
For many of the people I spoke with for this article, especially those in their thirties, the need to hide information was tied to a sense of fear. Mostafa explains, “For me it was about danger, not lying.”
The Way We Live
On Aida’s first day of pre-school in Tehran just two years ago, she lifted a glass of water to toast the health of her new friends. “Salam-a-ti,” she said happily. “To your health.” Alcohol is illegal in Iran and some could connect her toast to her family’s private actions. That afternoon, Aida’s mother was forced to explain that there were things that could be said at home that absolutely could not be repeated in public. At just three-and-a-half years of age, Aida could not understand why she had to keep some things quiet, just that she needed to. Her father laughed when he recounted the story and then added, “She was upset, but that is the way we live in Iran.”
Things have changed a great deal in thirty years. Rooftops all over Iran are covered with illegal satellite dishes. The regime continues its fruitless battle to isolate the population from the outside world, currently doing battle with messaging apps and arresting people for spreading jokes or making videos.
Even with all the changes, Payam cannot imagine raising a child in Iran today. “I don’t know how I could protect my child or explain why some things are okay to talk about and why some things are not. It’s hard for me to imagine.”
They say that a mark of intelligence is the ability to hold contradictory ideas without having your head explode. For many of Iran’s youth, this is the only way to stay sane and safe every single day.
1 All names have been changed to protect identities
نخستین درس برای دانش آموزان کوچک ایرانی: در مدرسه نمی توانید "اسمش" را بیاورید
خانمی که در یک مهمانی در شمال تهران ملاقات کردم به من گفت: "دخترم به ما التماس کرد که به ایران برگردیم، زیرا زندگی او در ایران خلاصه می شد به وقت گذراندن با خانواده و خویشاوندان و بیدار ماندن تا دیروقت. چه چیزی می تواند برای یک کودک پنج ساله جذاب تر از این باشد؟". این خانم اخیرأ پس از سال ها زندگی و تحصیل در امریکا به وطن برگشته بود. او چهار خواهر داشت که هنوز در ایران زندگی می کردند و دو خواهرش نیز ساکن امریکای شمالی بودند. مانند بسیاری دیگر او نیز دریافته است که تربیت فرزندان در ایران بسیار ساده تر از امریکا است، زیرا در اینجا تمام خانواده در اطراف او هستند در حالی که در امریکا یکی از خواهرانش ۲۰۰۰ مایل از او فاصله دارد و خواهر دیگرش نیز چندان نزدیک تر از این نیست.
اما همه چیز پس از نخستین هفته تحصیل دختر وی در مدرسه تغییر کرد. او در مدرسه و در مراسم صبحگاهی شعار "مرگ بر امریکا" را می شنید. پس از هفته اول گریان به خانه برگشت و از مادرش پرسید چرا دانش آموزان مدرسه بر علیه او شعار می دهند. او در حالی که می گریست پرسید: "چرا آن ها از من متنفرند؟". این کلمات برای اکثر دانش آموزان هم سن او بی معنی بودند. این ها تنها کلماتی بودند که مانند کلمات یک شعر نادرست به هم متصل شده بودند. اما این دختربچه کلمات را درک کرده و معنای آن را خطاب به شخص خود برداشت کرده بود. او احساس ترس و آسیب دیدن داشت. چند ماه بعد این خانواده به دلایلی به امریکا بازگشت. دختربچه اکنون شانزده ساله و فردی ایرانی-امریکایی است. اغلب از خود میپرسم آیا او هم مانند بسیاری از کودکان در گذشته احساسات ضد ایرانی را در مدرسه خود در ویرجینیا تجربه کرده است یا خیر. اگر چنین باشد، چطور با مسئله کنار آمده است؟
نخستین روز مدرسه
نخستین روز ماه مهر در ایران، که در سال ۲۰۱۴ مترادف با روز ۲۳ سپتامبر بود، نخستین روز مدرسه برای ایرانیان است. نخستین روز مدرسه برای کودکان و خانواده های آن ها در سراسر جهان مرحله مهمی در زندگی به شمار می آید. در همه جای جهان کودکان می آموزند که دنیای خانه و خانواده با دنیای مدرسه تفاوت زیادی دارد. آن ها ممکن است در برخورد با قوانین و هنجارهای مختلف دچار سردرگمی شوند. این فرایند طبیعی برای بسیاری از خانواده ها در ایران حالتی اغراق شده دارد. آماده کردن کودکان برای مدرسه چیزی فراتر از خریدن دفترچه و مداد برای آن ها است. بسیاری از والدین با چالش توضیح دادن قوانین رفتاری پیچیده ای مواجهند که کودکان از لحاظ احساسی قادر به درک آن ها نیستند.
در نخستین سال های انقلاب مربیان خاصی از سوی سپاه پاسداران می توانستند در هر زمانی به مدارس رفته و سؤالاتی را از کودکان بپرسند. این امر موجب القای نوع خاصی از ترس برای والدین و کودکان می شد. کیوان می گوید: "این کار برای رژیم کاملأ عادی بود. آن ها حاضر بودند فرزندان خود را برای انقلاب بکشند. آن ها بدون هیچ شرمی از کودکان می خواستند تا اطلاعاتی را درباره خانواده های خود در اختیارشان قرار دهند. گفتن این ممکن است مثل نمک پاشیدن روی زخم باشد، اما این زخم حقیقی است."
همرنگ جماعت شو
کامبیز[1] (۳۱ ساله) چنین می گوید: "از نخستین روز باید همرنگ جماعت شوید". او صحبت هایش را با توضیح نخستین روز مدرسه ادامه داد:
"خیلی هیجان داشتم که به مدرسه می روم. من می خواهم به مدرسه بروم. من می خواهم به مدرسه بروم. این خواسته من بود. نخستین روز خیلی زود از خواب بیدار شدم. اما پس از آن روز اشتیاق خاصی برای بیدار شدن و رفتن به مدرسه نداشتم. پیش از آن که به مدرسه بروم مادرم گفت "باید به مردم بگویی که پدرم به یک مأموریت کاری رفته است" با خودم فکر کردم چرا باید این حرف را به آن ها بزنم، در صورتی که می دانم پدرم در زندان است."
این ماجرا مربوط به سه هفته قبل از آن بود که کسی از کامبیز چیزی درباره پدرش بپرسد. او پاسخ داد که پدرش به مأموریت کاری رفته و تا به این زودی ها به خانه برنمی گردد. او چنین می گوید" این کار باعث شد احساس بدی داشته باشم. به عنوان یک کودک دانستن این که داری دروغ می گویی، تناقض بزرگی است. نمی دانستم چرا باید دروغ بگویم."
نخستین روزهای مدرسه برای کامبیز مصادف بود با پایان جنگ ایران و عراق و مرگ خمینی. به گفته او: "در آن زمان زندانی بودن یکی از خویشاوندان مسئله ای غیرعادی بود". این امر خصوصأ در محله اقامت کامبیز صادق بود، زیرا بسیاری از هم مدرسه ای های وی خویشاوندانی داشتند که پس از انقلاب به قدرت رسیده بودند. "نمی توانستم درباره این مسئله با هیچکس حرف بزنم."
دین سیاسی شده
مریم تا نه سالگی در امریکا زندگی می کرد. وی در آنجا به یک مسجد افریقایی-امریکایی بزرگ اهل تسنن می رفت و در جلسات هفتگی محافل اهل تشیع شرکت می کرد. او خانواده خود را "روشنفکر مذهبی" توصیف کرده و توضیح داد که در نتیجه این امر تابوهای آن ها کمتر از بسیاری خانواده های دیگر بوده است.
"...یاد گرفتم بین دینی که داشتیم و دین دولتی تمایز قایل شوم. اگر شستشوی مغزی نشده باشید، این تنها راهی است که می توانید دین خود را نجات دهید. یاد گرفتم نسبت به آموزه های تاریخی و مذهبی مدرسه مشکوک باشم."
او نسبت به "مفاهیم متعصبانه شیعه" که در مدرسه آموزش داده می شد مشکوک بود اما کمتر پیش می آمد که درباره این مسئله با مربیانش بحث کند.
"بعدها گاهی اوقات در دانشگاه با اساتید مذهبی بحث می کردم، حتی با آن خانم دم در که به ما می گفت از دیدگاه یک "فرد مسلمان" پوشش مناسبی نداریم نیز بحث می کردم. سعی کردم آن ها را متقاعد کنم که سبک زندگیشان تنها سبک زندگی اسلامی نیست. اما به عقاید خود، که برای یک فرد شیعه خلاف عرف بودند، اشاره ای نمی کردم. در حوزه سیاست همواره خطی وجود داشت که نباید به طور علنی از آن عبور می کردم. فکر می کنم از ۱۱ یا ۱۲ سالگی، یا حتی زودتر از این سن، نسبت به خط مذکور آگاهی داشتم."
درباره دستگاه ویدئو حرف نزن
نخستین بار که پیام (۳۱ ساله) فهمید نباید در خارج از خانه درباره اتفاقات درون خانه صحبت کند، روز قبل از نخستین روز مدرسه وی بود.
"پیش از نخستین روز مدرسه پدرم به من گفت درباره دستگاه ویدئو حرفی نزنم. ما در محله خود فیلم های ویدئویی را رد و بدل می کردیم و بعضی شب ها با همسایگان فیلم می دیدیم. زمانی که بچه بودم این کار ممنوع بود. پدرم گفت ممکن است معلم ها تصویر یک دستگاه ویدئو را بکشند و بپرسند آیا کسی می داند این چیست. او به من هشدار داد که در پاسخ نگویم که می دانم این دستگاه چیست. او به من گفت: "نمی خواهم که دروغ بگویی، فقط چیزی نگو. اگر متوجه شوند دستگاه ویدئوی ما را خواهند گرفت. ممکن است حتی من را هم ببرند." نمی دانستم چرا چیزهایی وجود دارند که نباید بیرون از خانه درباره آن ها حرف بزنم، اما نمی خواستم پدرم را ببرند."
یک سال بعد برخی معلمان که از سوی سپاه پاسداران استخدام شده بودند به مدرسه آمدند تا اطلاعاتی را از دانش آموزان گردآوری کنند. در این هنگام پیام شش یا هفت سال سن داشت. پیام چیزی نگفت، اما برخی دیگر از دانش آموزان کلاس به طور داوطلبانه اطلاعاتی را ارائه کردند. "من در مدرسه خیلی ساکت بودم. حتی با این که در بحث ها شرکت می کردم، اما به سادگی با کسی دوست نمی شدم و خارج از بحث های تعیین شده زیاد حرف نمی زدم."
بسیاری از افرادی که برای نوشتن این مقاله با آن ها مصاحبه کردم، خصوصأ آن هایی که در دهه چهارم زندگیشان بودند، نیاز به مخفی کردن اطلاعات همراه با نوعی ترس بود. مصطفی چنین توضیح می دهد: "من احساس خطر می کردم، نه احساس دروغ گفتن."
باید این طور زندگی کرددو سال پیش آیدا در نخستین روز دوره پیش دبستانی خود یک لیوان آب را به سلامتی دوستان جدید خود بلند کرد. او با شادی گفت: "به سلامتی". مصرف الکل در ایران ممنوع است و این عمل وی ممکن بود به فعالیت های خصوصی خانواده وی ارتباط داده شود. عصر آن روز مادر آیدا مجبور شد برای او توضیح دهد که بعضی گفته های درون خانه را به هیچ عنوان نمی توان نزد عموم تکرار کرد. آیدا که فقط سه سال و نیم سن داشت نمی توانست بفهمد که چرا باید درباره بعضی چیزها ساکت بماند. پدر آیدا در هنگام تعریف کردن مجدد این داستان خندید و گفت: "مادرت مضطرب بوده، اما در ایران باید این طور زندگی کرد."
اوضاع در این سی سال بسیار تغییر کرده است. سقف خانه ها در ایران پوشیده از دیش های ماهواره غیرقانونی است. رژیم نبرد بی نتیجه خود را برای جدا نگه داشتن مردم از دنیای خارج ادامه می دهد. در حال حاضر رژیم در حال مبارزه با برنامه های پیام دهی و دستگیر کردن مردم به جرم ساختن لطیفه و ساختن ویدئو است.
حتی با وجود تمام این تغییرات، پیام نمی تواند بزرگ کردن و تربیت فرزند در ایران را تصور کند. "نمی دانم چگونه باید از فرزندم محافظت کنم و توضیح دهم که چرا بعضی حرف ها را می شود زد و بعضی حرف ها را خیر. تصور این برای من مشکل است."
می گویند نشانه هوش و ذکاوت فرد این است که بتواند ایده های متناقض را نزد خود نگه داشته و گرفتار سردرگمی نشود. برای بسیاری از جوانان ایران، این تنها راه حفظ ایمنی و سلامت ذهنی در زندگی روزمره است.
[1] تمام نام ها برای محافظت از هویت افراد تغییر داده شده اند